ABD ve Türkiye arasında muammaya dönüşen S-400 yaptırımlarıyla ilgili en sıcak gelişme yaşandı. ABD Başkanı Donald Trump, görev süresinin bitmesine sayılı günler kala kritik bir karar verdi.
Daha önce Türkiye’ye yaptırımı da öngören 740 milyar dolarlık savunma bütçesine onay vermeyeceğini belirten Trump, “Temsilciler Meclisi’ndeki Cumhuriyetçilerin, oldukça zayıf olan ve benim veto edeceğim Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası’na (NDAA) ‘hayır’ oyu vereceğini umuyorum” ifadesini kullanmıştı.
Pompeo İkna Etti
Ancak Bloomberg’ün haberine göre Trump çark etti. Bloomberg’e konuşan iki kaynak, Trump’ın Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun girişimleri sonucunda Türkiye’ye S-400 hava savunma sistemi aldığı için yaptırım uygulanmasını öngören tedbir paketini imzaladığını duyurdu.
Beyaz Saray’dan konuyla ilgili bir açıklama gelmezken, Bloomberg’e konuşan kaynaklar yaptırımların kime uygulanacağı ve kapsamı hakkında bilgi vermedi. Ancak yaptırımların ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) kapsamında uygulanacağı belirtildi.
Kararın açıklanmasının ardından Dolar/TL paritesinde yüzde 1’in üzerinde yükseliş gerçekleşti.
Uygulanabilecek Yaptırımlar
Trump’ın onayladığı tasarıda, Trump’tan Türkiye’ye 30 gün içinde CAATSA’da yer alan 12 yaptırımdan en az beşini uygulaması talep ediliyordu.
İşte o 12 madde:
1 – ABD Başkanı ABD Eximbank’ı (ithalat-ihracat bankası), yaptırım uygulanan kişinin ülkeden mal ve hizmet ithal etmesiyle ilgili sigorta ve garanti edinimi ile kredi uzatımı konularında onay vermemesi için yönlendirebilir.
2 – ABD Başkanı ABD hükümetine, yaptırım uygulanan kişinin ülkeden herhangi bir dayanıklı mal veya teknoloji ithal etmesine izin verecek lisans veya yetki belgesi vermemesi yönünde direktif verebilir. Bu maddenin kapsamına askeri mühimmat ve nükleer bağlantılı malzemeler de giriyor.
3 – ABD Başkanı, ABD’deki finans kurumlarına yaptırım uygulanan kişiye kredi vermeme yönünde direktif verebilir. Buna göre, yaptırım uygulanan kişi ABD’den toplamda en fazla 10 milyon dolar kredi kullanabilir.
4 – ABD Başkanı, uluslararası finansal kuruluşlarındaki (IMF, Dünya Bankası gibi) ABD’li üst düzey yöneticilere, yaptırım uygulanan kişiye kaynak aktarılmaması için görüş bildirmeleri veya bu kuruluşların, yaptırım uygulanacak kişinin faydasına olabilecek kredi verme kararlarına karşı oy kullanmaları yönünde direktif verebilir.
5 – Yaptırım uygulanan taraf finans kurumuysa, bu kurumun ABD piyasasındaki işlemleri kısıtlanırken, ABD devlet tahvillerine erişimi engelleniyor.
6 – ABD yönetimi yaptırım uygulanan kişiden mal ve hizmet tedarik etmeyi durdurabilir.
7 – ABD Başkanı, ABD’nin yetki alanı dahilinde, yaptırım uygulanan kişinin faydasına olacak herhangi bir döviz alım-satım işlemi yapmasını engelleyebilir.
8 – ABD Başkanı, ABD’nin yetki alanı dahilinde, yaptırım uygulanacak kişinin faydasına olacak bir ödeme veya kredi aktarımının finansal kuruluşlar arasında veya finansal kuruluşlar aracılığıyla ya da finansal kuruluşlara yapılmasını engelleyebilir.
9 – Yaptırım uygulanan kişinin ABD’de mülk edinmesi ve bir mülkle ilgili her türlü işlemi yapması engellenebilir.
10 – ABD Başkanı, ABD’li bir kişi veya kurumun yaptırım uygulanan tarafa yatırım yapmasını veya her türlü tahvil ürünü almasını engelleyebilir.
11 – ABD Başkanı, ABD Dışişleri Bakanlığı’na, kapsamı Başkan tarafından belirlenmek üzere yaptırım uygulanan tarafla ilgili kişilere vize kısıtlaması getirmesi için direktif verebilir. Başkan ABD İçgüvenlik Bakanlığı’na bu kişilerin ülkeden çıkarılması talimatını da verebilir.
12 – ABD Başkanı, yaptırım uygulanan tarafın yöneticilerine ve yetkililerine bahsedilen yaptırımları uygulayabilir.
REUTERS: Savunma Sanayi Başkanı’na Uygulanacak
Öte yandan ikisi ABD’li yetkili olmak üzere konu hakkında bilgi sahibi dört kaynağın Reuters’a verdiği bilgiye göre yaptırımlar Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) ve SSB Başkanı İsmail Demir’e uygulanacak.
Reuters’a konuşan üst düzey Türk yetkili, “Yaptırımlar sonuç vermez. Ters etki yapar. İlişkilere zarar verir. Türkiye bu sorunların diplomasi ve müzakere yoluyla çözümünden yanadır. Tek taraflı dayatmaları kabul etmeyiz” dedi.
AB Ağır Yaptırımı Reddetti, Kademeli Yaptırım Kararı Gündemde
Türkiye’de gözler ABD’den gelen yaptırım kararına odaklanmışken bir diğer yaptırım süreci de AB Liderler Zirvesinde takip ediliyor.
Avrupa Birliği (AB), Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sismik araştırma faaliyetleri nedeniyle aşamalı yaptırım kararı aldı.
Brüksel’de Perşembe günü başlayan AB liderler zirvesinde Türkiye’ye yaptırım konusunu da ele alan AB devlet ve hükümet başkanları, Cuma sabaha karşı yayımlanan sonuç bildirgesinde yaptırım listesini genişletme ve Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyetlerine katılan kişi ya da kuruluşların listeye eklenmesine karar verdi.
Ankara’nın tutumunu değiştirmemesi durumunda ise yaptırımların kapsamının genişletilmesi gündeme gelecek. Buna göre AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, en geç Mart ayına kadar Türkiye’ye karşı izlenecek yol konusunda seçenekler ve mevcut yaptırımların kapsamının genişletilmesinin de yer alacağı bir rapor hazırlayacak. Rapor, Mart ayında yapılması planlanan AB liderler zirvesinde ele alınacak. AB liderlerinin, Türkiye’ye karşı izlenecek yol konusunda 20 Ocak’ta göreve başlayacak ABD’nin yeni Başkanı Joe Biden ile de istişare etmek istediğine dikkat çekiliyor.
Yunanistan’ın ve Kıbrıs’ın talep ettiği ağır yaptırımlar ve silah ambargosuna yönelik bir karar ise AB liderler zirvesinde kabul görmedi.
Bildiride, “Türkiye’nin tek taraflı eylemler ve provokasyonlarda bulunmasından ve AB’ye yönelik söyleminden üzüntü duyulduğu” not edilerek Oruç Reis’in geri çekilmesine rağmen Doğu Akdeniz’de “tek taraflı ve provokatif eylemlerin devam ettiği” kaydedildi.
AB liderleri ayrıca Kuzey Kıbrıs’ta Maraş bölgesinin tek taraflı olarak kısmen yaya trafiğine açılmasını da kınadı. Bildiride, Kıbrıs’ta çözüm için BM himayesinde müzakerelere bir an önce başlanması talep edildi.
Liderler Türkiye ile “pozitif gündeme geri dönülmesi” arzusunu da bir kez daha dile getirerek Ankara’nın tutumunu değiştirmesi durumunda ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi teklifini yineledi. Bildiride, Suriyeli sığınmacılara yönelik AB yardımları yoluyla Türkiye’ye desteğin sürdürülmesine hazır olunduğu da vurgulandı.
AB, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki doğal gaz faaliyetleri nedeniyle 2019 Kasım ayında yaptırımlar için yasal çerçevede uzlaşmış, ancak yaptırım listesinin sonradan doldurulması kararlaştırılmıştı. 2020 Şubat ayında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) iki yöneticisi yaptırım listesine alınmıştı.
Bakanlıktan, 10-11 Aralık AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi sonuçlarına ilişkin yazılı açıklama yapıldı.
1-2 Ekim AB Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi´nden bu yana Türkiye ile diyalog ve temas yönünde çaba gösteren Dönem Başkanı dahil birçok AB ülkesi olsa da bir-iki ülkenin dar siyasi hesapları nedeniyle Türkiye-AB ilişkilerinde henüz pozitif gündem yaratılamadığı belirtildi.
AB’nin hiçbir yararı olmayan kısıtlayıcı önlem alma arayışından çıkamadığı kaydedilerek, “Bazı üye ülkelerin üyelik dayanışmasını ve veto haklarını kötüye kullanarak, Türkiye´ye karşı gündeme getirdikleri maksimalist talepleri ve haksız tutumları, Türkiye ile AB´yi bir kısır döngü içine sokmuştur. Bu durum, Türkiye ve AB´nin ortak çıkarları ile bölgemizin barış, güvenlik ve istikrarına zarar vermektedir. Özellikle Kıbrıs, Doğu Akdeniz, Ege ve bölgesel konularda, esasen AB´nin büyük kesiminin de benimsemediğini bildiğimiz, ancak dayanışma ve veto baskısıyla 10 Aralık AB Zirvesi sonuçlarına konulmak zorunda kalınan yanlı ve hukuka aykırı tutumu reddediyoruz. Türkiye, bölgede istikrarın tesisi için, Yunanistan´la, kışkırtıcı adımlarına rağmen, önkoşulsuz olarak istikşafi görüşmelere başlamaya hazır olduğunu her zaman ifade etmiştir” denildi.
Türkiye’den AB’ye Diplomatik Kanallar Yoluyla Cevap Geldi : ”Bu tutumundan vazgeçmelidir”
Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC), 2004´ten bugüne kadar, Doğu Akdeniz´deki hidrokarbon kaynaklarının bir gerginlik değil, istikrar unsuru haline gelebilmesi için iyi niyetli bir biçimde çaba gösterdiği belirtilerek, “AB bu kararında bir kez daha Kıbrıs Adasının ortak sahibi olan Kıbrıs Türk halkını ve iradesini görmezden gelmiş, kendisini Kıbrıs meselesi ve Kapalı Maraş konularında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) dayatmasına mahkûm etmiştir. AB artık, Kıbrıs meselesine Ada´daki gerçekler temelinde adil, kalıcı ve sürdürülebilir bir çözüm bulunmasını engellemeye matuf bu tutumundan vazgeçmelidir. Kıbrıs Rumlarının Kıbrıs Türkleriyle bir şekilde bir araya gelerek Doğu Akdeniz´de gerginliğe neden olan hidrokarbon kaynakları ve bunların gelirlerinin paylaşımı konusunu ele almaya başlamaları ve çözüm yolunda somut adımlar atmaları en sağlıklı çıkış yoludur” ifadesine yer verildi.
“AB dürüst arabulucu rolü üstlenmeli”
Doğu Akdeniz bölgesel konferansının da bu açıdan bir fırsat olduğu belirtilerek, “Doğu Akdeniz´de ülkemizin ve KKTC´nin meşru hakları kararlılıkla korunmaya devam edilecektir. Yunanistan´ın Ege Denizi´nde göçmenleri geri itmesi ve bu eylemlere Frontex´in dahil olması, AB için yüz kızartıcıdır. Ciddi bir insan hakkı ihlali olan ve uluslararası kamuoyu tarafından şiddetle kınanan bu ihlallere ve toplu sınırdışı uygulamalarına son verilmeksizin, göç akımlarının sorumlu bir şekilde yönetiminden bahsedilmesi mümkün değildir. AB, göç yönetimi konusundaki hassasiyetini ülkemize değil, sığınmacılara insanlık dışı muameleyi sistematik hale getiren özellikle Yunanistan’a göstermelidir. Türkiye-AB 18 Mart Mutabakatı´nı oluşturan tüm konuların önkoşulsuz olarak ve bu konulardan birinin diğerinin koşulu haline getirilmeksizin güncellenmesine dair çalışmanın bir an önce başlatılması, ortak menfaatimize olacaktır. Bu aynı zamanda, Avrupa´da ve ötesinde karşılaştığımız ortak sınamalarımızın aşılmasına da hizmet edecektir. Her zaman söylediğimiz gibi AB dürüst arabulucu rolünü üstlenmeli; ilkeli, stratejik ve aklıselimle davranmalıdır” denildi.
(Bloomberg, DW, Sözcü)
